Με ευρεία πλειοψηφία επί του συνόλου, επί της αρχής και επί των περισσότερων άρθρων υπερψηφίστηκε το μεσημέρι της Δευτέρας το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης «Αναδυόμενες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, ενίσχυση της ψηφιακής διακυβέρνησης και άλλες διατάξεις».
Όπως σημείωσαν στις ομιλίες τους, τόσο ο Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Κυριάκος Πιερρακάκης όσο και ο Υφυπουργός, Θοδωρής Λιβάνιος, σκοπός του σχεδίου νόμου είναι να δημιουργήσει ένα πολιτοκεντρικό ρυθμιστικό πλαίσιο γύρω από τεχνολογίες όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, τα drones, το 3D printing, το Internet of Things και το blockchain. Με τον τρόπο αυτό, η Ελλάδα αποκτά τη δυνατότητα να αξιοποιήσει αυτές τις αναδυόμενες τεχνολογίες άμεσα, αποτελεσματικά και προς το συμφέρον των πολιτών.
Στην ομιλία του, ο κ. Πιερρακάκης τόνισε ότι οι τεχνολογίες αυτές δεν είναι ακριβώς αναδυόμενες πλέον, ξεκινούν να γίνονται δεσπόζουσες και πρέπει να γίνουν όλες εκείνες τις απαραίτητες ενέργειες για να θεμελιωθεί ότι η τεχνολογική εξέλιξη θα είναι υπέρ του πολίτη, υπέρ της κοινωνίας.
«Δίλημμα του Collingridge»
Ο ίδιος ανέφερε: «Πάντα στη ρύθμιση υπάρχει ένα δίλημμα, το δίλημμα αυτό λέγεται “δίλημμα του Collingridge” και έχει να κάνει με το πότε κάνεις μία ρύθμιση. Εάν την κάνεις πολύ νωρίς, μπορεί να επηρεάσεις αρνητικά την τεχνολογική εξέλιξη – ειδικά εάν είναι σε διεθνές επίπεδο· εάν την κάνεις πολύ αργά, τότε υπάρχουν ήδη αρνητικές συνέπειες τις οποίες πρέπει να διαχειριστείς. Άρα πρέπει να ψάχνεις να βρεις το κατάλληλο σημείο καμπής, την κατάλληλη χρονική στιγμή για να προβείς στη συγκεκριμένη ρύθμιση.
Εκτιμώ ότι το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου πληροί αυτή την προδιαγραφή και έρχεται ως συνέχεια μίας σειράς παρεμβάσεων από την εκκίνηση της θητείας αυτής της Κυβέρνησης που νομίζω ότι θεμελιώνει μία συνολικότερη οργανική συμπεριφορά. Αναφέρω ελλειπτικά: με το που δημιουργήθηκε το νέο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης ως μετεξέλιξη του προηγούμενου Υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής πέρα από το Προεδρικό Διάταγμα που το έφτιαξε αρχικά είχαμε μία σειρά από νέες αρμοδιότητες που πήρε».
Αυτές οι αρμοδιότητες δόθηκαν με τον Νόμο 4623/2019: διαλειτουργικότητα, κεντρική αποθήκευση δεδομένων στο Cloud της Κυβέρνησης. Μετά ήρθε ο Νόμος 4635/2019 σε ό,τι αφορά τις τηλεπικοινωνίες και την επιτάχυνση της αδειοδότησης κεραιών. Το 2020 ήρθε ο Νόμος 4727, ο οποίος ευρύτερα ρυθμίζει τα θέματα της ψηφιακής διακυβέρνησης τα θέματα εκείνα τα οποία συνιστούν εκκρεμότητες:
- ψηφιακές σφραγίδες,
- ψηφιακές υπογραφές αλλά και
- θέματα τηλεπικοινωνιακά, όπως η διαχείριση των δικτύων πέμπτης γενιάς.
Ωσμωση της ψηφιακής με τη φυσική και τη βιολογική σφαίρα
«Και τώρα, ουσιαστικά, ερχόμαστε να ακουμπήσουμε τα θέματα εκείνα τα οποία άπτονται αυτού που λέμε 4η Βιομηχανική Επανάσταση, σχηματικά: από τον ατμό στον ηλεκτρισμό, στην πληροφορική και τώρα σε μία ώσμωση της ψηφιακής με τη φυσική και τη βιολογική σφαίρα. Αυτό είναι η 4η Βιομηχανική Επανάσταση και αυτό το σχέδιο νόμου περιλαμβάνει μία σειρά από τεχνολογίες:
Τεχνητή Νοημοσύνη, blockchain, αλυσίδες συστοιχιών, τρισδιάστατη εκτύπωση, διαδίκτυο των πραγμάτων, drones – μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Θα έλεγε κανείς ότι, ουσιαστικά, προσπαθούμε να δομήσουμε ένα πλαίσιο το οποίο έρχεται να αναγνωρίσει πράγματα τα οποία συμβαίνουν στο πεδίο, να βελτιώσει συνθήκες που συναντούμε, να προλάβει καταστάσεις και ταυτόχρονα να αναγνωρίσει και τις σχετικές ρυθμίσεις που γίνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να δράσει εμπλουτίζοντάς τις.
Ειδικά σε ό,τι αφορά τη Τεχνητή Νοημοσύνη προφανώς – εδώ επί της ουσίας συμφωνούμε: ο στόχος δεν είναι να μη γίνει η ευρωπαϊκή ρύθμιση ή να είμαστε σε σύγκρουση με την ευρωπαϊκή ρύθμιση. Υπάρχει πλήρης αναγνώριση της ευρωπαϊκής ρύθμισης που έρχεται. Ο στόχος είναι να εμπλουτιστεί με πρόσθετες παραμέτρους υπέρ του πολίτη».
Το άρθρο 9
Στο άρθρο 9, για παράδειγμα, επιδιώκουμε – γιατί κατά βάση ο κανονισμός είναι B2B (business to business), αφορά την ίδια την αγορά – να κάνουμε το εξής: πέρα από τη νομοθεσία για τα εργασιακά να έχουμε και μία διάσταση ότι οι πολίτες, οι εργαζόμενοι πρέπει να ενημερώνονται εάν υπάρχουν όχι απλώς χρήση και αξιοποίηση των προσωπικών τους δεδομένων όπως οφείλει βάσει GDPR – και απλώς εδώ να αναφέρω ότι εδώ επίσης υπάρχει επί της ουσίας πεδίο συμφωνίας με την έννοια ότι ο GDPR είναι νόμος του κράτους, εμείς το θεωρούμε δεδομένο αλλά με χαρά κάνουμε πράγματα πιο ευδιάκριτα στις διατυπώσεις μέσω νομοτεχνικών όπως θα δείτε και στις δεύτερες στη πορεία κύριε Κάτση – αλλά και επί της ουσίας πρέπει να υπάρχει και ενημέρωση πέρα από την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων ότι χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης, εάν εργαζόμαστε σε μία εταιρεία και αυτό κάνει οποιαδήποτε εταιρεία είναι υπέρ του εργαζομένου.
Αυτό δεν είναι κάτι το οποίο προβλέπεται στον Κανονισμό όπως βλέπουμε το πρώτο draft, στα πρώτα κείμενα τα οποία κυκλοφορούν. Έχουμε δει βέβαια ότι χώρες όπως η Γερμανία ή η Δανία ή η Ισπανία έχουν κάνει σχετικές παρεμβάσεις. Αναγνωρίζοντας τις σχετικές παρεμβάσεις ως παραγωγικές, εκτιμούμε ότι είναι χρήσιμο να τις κάνουμε κι εμείς γιατί είναι υπέρ της κοινωνίας.
Εδώ απλώς επιτρέψτε μου να πω ότι υπάρχει μία εμπειρική παρατήρηση. Η εμπειρική παρατήρηση είναι ότι γενικά η εξέλιξη των ευρωπαϊκών σχεδίων Κανονισμών ή οποιασδήποτε άλλης στρατηγικής γίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προφανώς: διαρθρώνεται από τις σχετικές υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από το Κοινοβούλιο. Τα κράτη – μέλη επηρεάζουν αυτή τη συζήτηση όχι μόνο από το γεγονός ότι έχουν μία θέση στο τραπέζι, αλλά και από τη προστιθέμενη αξία που φέρουν από τις δικές τους εξατομικευμένες προσεγγίσεις.
Πρέπει να προβάλουμε τις αξίες μας στη τεχνολογική εξέλιξη
Οπότε εδώ ο στόχος για τη χώρα είναι να κομίσει μία προστιθέμενη αξία σε αυτή τη συζήτηση και νομίζω ότι σε αυτό μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε λίγο – πολύ, ανεξάρτητα από τις στάσεις στο συγκεκριμένο σχέδιο νόμου ότι πρέπει να προβάλουμε τις αξίες μας στη τεχνολογική εξέλιξη. Και στις αξίες αυτές υπάρχουν, προφανώς, σημεία πολιτικών αποκλίσεων υπάρχουν όμως και σημεία πολιτικών συγκλίσεων.
Υπάρχει μία θεωρία για την τεχνολογική εξέλιξη οικονομικά αυτό που είχε πει ο Σουμπέτερ «δημιουργική καταστροφή»: όταν έχουμε οικονομική ανάπτυξη κάτι δημιουργείται, κάτι φεύγει, κάτι καταστρέφεται. Έτσι γίνεται η μετάβαση από τις άμαξες στα αυτοκίνητα: χάνονται κάποιες δουλειές που αφορούσαν την παλιά οικονομία, δημιουργούνται περισσότερες – κατά βάση – νέες δουλειές που αφορούσαν την νέα οικονομία. Και ο ρόλος του κράτους ποιος είναι; Να αναγνωρίσει αυτή τη διαδικασία, να επιταχύνει την οικονομική εξέλιξη αλλά και να προστατέψει και τους πιο αδύναμους.
Και, άρα, πρέπει να μπορούμε να προβάλουμε τις αξίες μας, ιδιαίτερα στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – γιατί η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μία ρυθμιστική υπερδύναμη, το αποδεικνύει και το θεμελιώνει με τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων, πρόσθετα σε αυτόν και με μία σειρά από άλλες παρεμβάσεις που θα δούμε το επόμενο διάστημα και για τη Τεχνητή Νοημοσύνη και για το Digital Markets Act και για το Digital Services Act αυτό κάνουν: προβάλουν αξίες, τη συνισταμένη των αξιών μας, με στόχο να μπορέσουμε να βάλουμε ανθρωπιστικές και κοινωνικές παραμέτρους στο τρόπο με τον οποίον η τεχνολογία θα προχωρήσει στην Ήπειρο.
Τεχνητη Νοημοσύνη
Επιτρέψτε μου μία προσωπική αναφορά. Το περασμένο Σεπτέμβριο είχα την ευκαιρία να βρεθώ σε ένα πάνελ στο Athens Democracy Forum με τον Γιούβαλ Χαράρι, τον Ισραηλινό φιλόσοφο και ιστορικό. Ήταν πριν από τις εκλογές στη Γερμανία και θυμάμαι χαρακτηριστικά τον Χαράρι να αναφέρει στο πάνελ «αυτό που εμένα με ενδιαφέρει να δω», είπε «είναι το τι λένε τα γερμανικά πολιτικά κόμματα για τη Τεχνητή Νοημοσύνη και όχι για τις κλασικές πολιτικές, τα κλασικά πεδία πολιτικής συζήτησης».
Αυτό προφανώς μπορεί να φαίνεται πολύ προχωρημένο για τα μέτρα μας ή σε σχέση με τα προβλήματα που όλοι αντιμετωπίζουμε ή αλληλεπιδρούμε με πολίτες που αντιμετωπίζουν στο πεδίο αλλά νομίζω ότι δείχνει κάτι. Δείχνει ότι αυτή η διαδικασία θα γίνει ή με εμάς ή χωρίς εμάς και το μέλλον γενικά ή το σχεδιάζεις ή το υφίστασαι.
Για αυτόν τον λόγο οφείλουμε να πάμε και να προβάλουμε ένα πλαίσιο προστασίας και ρύθμισης για να μπορέσουμε να προστατέψουμε εκείνους οι οποίοι δεν θα κερδίσουν από αυτή την αλλαγή και να απελευθερώσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αξία για τους επιστήμονες που έχουμε στη χώρα μας, για τους πληροφορικούς, για τους ανθρώπους εκείνους που μπορούν να βελτιώσουν γενικά τη θέση της χώρας. Γιατί υπάρχει αυτή η γνωστή αποστροφή που έχουμε αναφέρει πάρα πολλές φορές για το τραίνο της πληροφορικής που η Ελλάδα δεν θα έχανε, η 3η Βιομηχανική Επανάσταση. Χάθηκε αυτό το τρένο πανηγυρικά. Τώρα πάμε να καλύψουμε εκκρεμότητες αυτής της διαδικασίας και πάμε ταυτόχρονα να μη χάσουμε το επόμενο.
Κατάργηση του Μητρώου Αρρένων
Έχουμε έναν δυισμό, δηλαδή, πολύ χαρακτηριστικό στο σύνολο αυτής της προσέγγισης και νομίζω ότι αυτός ο δυισμός φαίνεται και στο νομοσχέδιο, απλώς αυτή τη φορά φαίνεται κάπως ετεροβαρώς υπέρ του «μετά». Υπάρχουν ρυθμίσεις απλουστεύσεων αυτονόητες, όπως η κατάργηση του Μητρώου Αρρένων.
Αναφέρθηκε ο κύριος Λιβάνιος, ο οποίος έχει και τη σχετική εμπειρία από το Υπουργείο Εσωτερικών σε μεγάλο βάθος, για το πώς φτιάχτηκε το Μητρώο Αρρένων. Έπρεπε να ξαναγυρνάει ο υπάλληλος – εάν δεν είχε φτιαχτεί – πίσω στην καρτέλα για να ψάξει να βρει ποιοι θα πρέπει να πάνε στο Στρατό, ποιοι είναι αγόρια. Ε, αυτό το πράγμα είναι πλέον εντελώς περιττό, να το πω έτσι. Υπάρχει τεχνολογία, μπορεί να ανατρέξει κανείς και να αντλήσει τις σχετικές πληροφορίες από το Μητρώο. Ή αντίστοιχα τα τέσσερα πιστοποιητικά κληρονομιάς, τα οποία καταργούμε για να φτιάξουμε ένα ενιαίο. Μία από τις εκατοντάδες αλλαγές οι οποίες χρειάζεται να γίνουν σε επίπεδο πιστοποιητικών τέτοιου τύπου αλλαγών, εν πάση περιπτώσει.
Η εκτίμηση είναι ότι το πρόγραμμα «Μίτος», για να συμπληρώσω λίγο σε σχέση με όλα τα πράγματα εκείνα τα οποία αφορούν περισσότερο το «πριν», είναι μια πράξη διαφάνειας υπό την έννοια ότι συνιστά διαύγεια διαδικασιών. Το Δημόσιο ξεκινά να αποκαλύπτει το σύνολο των διαδικασιών του και των αλληλεπιδράσεών του, αποτιμώντας και τον χρόνο που χρειάζεται σε κάθε διαδικασία. Γιατί εδώ υπάρχει και ένα πυρηνικός κανόνας: ό,τι δεν μπορείς να μετρήσεις, δεν μπορείς να το μεταρρυθμίσεις, δεν μπορείς να το αλλάξεις – άρα πρέπει κάπως να μετρηθούμε.
Έχουν γίνει απλουστεύσεις;
Πολλαπλές. Από τη διαδικασία που προκύπτει αφού γεννιέται ένα παιδί στη χώρα και από σειρά άλλων διαδικασιών που μπορεί κανείς να ανατρέξει σε αυτές – όπως ακόμη και οι μεταβιβάσεις αυτοκινήτων, που είναι μία τελευταία διαδικασία που έχουμε προσθέσει στο gov.gr, συνιστά στη πράξη απλούστευση γιατί η διαλειτουργικότητα αντλεί αυτομάτως τα στοιχεία και δεν χρειάζονται πρόσθετα πιστοποιητικά.
Αλλά σε καμία περίπτωση δεν τις έχουμε απλουστεύσει όλες. Έχουμε εστιάσει περισσότερο σε εκείνες οι οποίες είναι οι πιο προφανείς ή που μας αφορούν όλους οριζόντια, τα βασικά γεγονότα ζωής όπως θα λέγαμε, που μπορεί κανείς με έναν ad hoc τρόπο να τα διαχειριστεί, αλλά πρέπει να το κάνουμε με έναν πιο συστηματικό τρόπο. Πρέπει δηλαδή να βρούμε τις χιλιάδες εκείνες διαδικασίες οι οποίες είναι κρυμμένες σε κάθε Υπουργείο και σε κάθε Οργανισμό και που αφορούν τη διεπαφή με τον πολίτη και την επιχείρηση.
Πρώτον να τις καταγράψουμε, δεύτερον να τις απλουστεύσουμε. Πρώτο βήμα η καταγραφή βέβαια. Και αυτό θα κάνει το «Μίτος», του οποίου θεμελιώνεται το θεσμικό πλαίσιο στο παρόν σχέδιο νόμου: έχει 1.500 διαδικασίες σήμερα και ο στόχος είναι να φτάσει περίπου τις 5.000 έως το τέλος της χρονιάς. Να δούμε και ποιος είναι ο αριθμός στον οποίο μπορούμε εν τέλει να φτάσουμε, πού μπορούμε να προσεγγίσουμε.
Ενιαία φιλοσοφία
Και βέβαια όλη αυτή η διαδικασία, όλος αυτός ο δυισμός έχει μία ενιαία φιλοσοφία. Η ενιαία φιλοσοφία είναι να απελευθερώσουμε τις δυνατότητες της χώρας. Και αυτό εντάσσεται και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο καθότι μιλάμε για 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Υπάρχει η διαδικασία μίας σιωπηρής εκ νέου επαναβιομηχάνισης η οποία συντελείται διεθνώς και στην οποία εντάσσεται η γεωπολιτική παράμετρος, αλλά στη πράξη βλέπουμε επενδύσεις και τον τρόπο με τον οποίο οι επενδύσεις αυτές γίνονται να επαναξιολογείται με βάση το θεσμικό πλαίσιο και το πώς οι χώρες επανατοποθετούνται σε ένα διεθνές πεδίο.
Αναφέρω ένα παράδειγμα: στον νόμο 4727/20 υπήρχαν μία σειρά από εδάφια τα οποία αφορούσαν το government cloud. Διαπιστώσαμε στη πράξη ότι τα εδάφια αυτά που αφορούσαν, ουσιαστικά, τον τρόπο με τον οποίον η ελληνική κυβέρνηση θα αποθηκεύει τα δεδομένα της. Και η Ελλάδα αποφάσισε μία πολιτική υβριδικού cloud: να αξιοποιούμε εκεί που πρέπει τις δικές μας υποδομές και κάπου αλλού να αξιοποιούμε και υποδομές που προσφέρονται από μεγάλες εταιρείες οι οποίες κάνουν αυτή τη δουλειά επαγγελματικά και σε μικρότερο κόστος και με μεγάλη ασφάλεια. Αυτό έδρασε σαν σινιάλο – καταλύτης για να πραγματοποιηθεί σειρά επενδύσεων στη χώρα μας ή να ξεκινήσει να πραγματοποιείται στο μεγαλύτερο βαθμό όπως αυτή της Microsoft ή της Data Realty ή της Amazon ή κάποιες ακόμη που θα ακολουθήσουν στο χώρο του cloud.
Το θεσμικό πλαίσιο, δηλαδή, εάν το κάνει κανείς καλά και με έναν τρόπο που θεμελιώνει και τη σταθερότητα κάποιων επιλογών, μπορεί πράγματι να απελευθερώσει ένα πολύ μεγάλο δυναμικό για τη χώρα και να προσφέρει και στην επαναβιομηχάνιση αλλιώς και σε επενδύσεις, δηλαδή, στον τεχνολογικό τομέα ή σε όσα πράγματα η 4η Βιομηχανική Επανάσταση αφορά αλλιώς.
Επιδιώκουμε τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση
Και ακριβώς για αυτόν τον λόγο, ας μου επιτραπεί να το πω ρητά, επιδιώκουμε στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό – αυτό το λέω με κάθετο τρόπο – τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση , de facto σε αυτού του τύπου τα ζητήματα. Εκ των πραγμάτων έχουμε πολιτικές αποχρώσεις και πολιτικές διαφορές μεταξύ μας, αυτό είναι αυτονόητο, αλλά σε ζητήματα υποδομών και βασικών επιλογών είμαστε απολύτως διατεθειμένοι να ακούσουμε, πιο πολύ από ότι θα μιλήσουμε, να αξιοποιήσουμε την κοινοβουλευτική διαδικασία, να εντάξουμε παρατηρήσεις για να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο κτήμα όλων σε μακρύ χρόνο αυτό.
Γιατί, εν τέλει, είναι προς όφελος της χώρας, και αυτό νομίζω ότι το αγκαλιάζουμε όλοι μαζί. Άρα, αυτό θα το δείτε και στις νομοτεχνικές τις οποίες θα καταθέσουμε στη πορεία και σε αυτές που καταθέσαμε ήδη.
Και να προσθέσω ότι σε ό,τι αφορά την 4η Βιομηχανική Επανάσταση και τη Τεχνητή Νοημοσύνη: δεν θα μείνουμε απλώς στις παρατηρήσεις και στα άρθρα τα οποία το παρόν Σχέδιο Νόμου εμπεριέχει. Την Τετάρτη στο Υπουργικό Συμβούλιο θα παρουσιάσουμε την Εθνική Στρατηγική για τη Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία θα τεθεί σε διαβούλευση – το νομοθετικό της σκέλος είναι αυτό το οποίο βλέπουμε σήμερα. Έχουμε το σκέλος το οποίο αφορά τον Κανονισμό και έχουμε και τα έργα τα οποία στην πορεία πρέπει να κάνουμε, τις υποδομές όχι μόνο τα βιβλία του νόμου αλλά και τις οθόνες του κώδικα που θα μπορέσουν αθροιστικά να θεμελιώσουν τη μετάβαση και βέβαια αυτό θα το διαβουλευτούμε, επίσης, εκτενώς.
Μετάβαση της υφιστάμενης ταυτότητας και του διπλώματος οδήγησης στο Wallet του κινητού τηλεφώνου
Και, επίσης, νομίζω ότι έχει ενδιαφέρον ότι ενώ θα συμβαίνει αυτό ενώ, δηλαδή, το πρωί της ημέρας θα μιλάμε για τη στρατηγική για τη Τεχνητή Νοημοσύνη, το απόγευμα της ίδιας ημέρα – καλώς εχόντων των πραγμάτων – θα παρουσιάζουμε τη μετάβαση της υφιστάμενης ταυτότητας και του διπλώματος οδήγησης στο Wallet του κινητού μας τηλεφώνου. Δηλαδή, θα έχουμε κάτι πάρα πολύ απλό από την υφιστάμενη διαδικασία πέρα από την έγχαρτη μορφή της ταυτότητας πλέον θα την έχουμε και στο κινητό μας τηλέφωνο.
Ξεκινήσαμε αυτό να το κάνουμε επί COVID τώρα μπορούμε, νομίζω, σε εγχώριο επίπεδο να το κάνουμε για τα πάντα. Τα συναρμόδια Υπουργεία το θέλουν και για την ταυτότητα και για το δίπλωμα οδήγησης και είναι ένας ενδιαφέρων συμβολισμός γιατί επί της ουσίας η χώρα και ο κάθε πολίτης της πολιτογραφείται στο μέλλον. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι αποκτούμε όλα εκείνα τα απαραίτητα θεσμικά εργαλεία για να μπορέσουμε να είμαστε παρόντες σε αυτή τη μεγάλη εξέλιξη και σε συγκεκριμένα σημεία της – εάν είναι δυνατόν – και πρωταγωνιστές. Και ταυτόχρονα να προστατέψουμε όλους εκείνους οι οποίοι χρειάζονται προστασία από όλη αυτή τη διαδικασία, γιατί κανένας δεν πρέπει να μείνει πίσω από αυτή την μεγάλη αλλαγή η οποία συντελείται στη χώρα υπό μορφή χιονοστιβάδας.
Κυρίες και κύριοι, κλείνω λέγοντας το εξής: θα ήταν πράξη στρουθοκαμηλισμού να μην αναγνωρίσουμε τη μεγάλη πρόοδο που συντελείται σε αυτόν τον τομέα τα τελευταία χρόνια και πράξη υπερβολής να πούμε ότι όλα έχουν λυθεί. Ισχύουν και τα δύο ταυτόχρονα.
Ο ισχυρισμός μου, ανέφερε ο κ. Πιερρακάκης, είναι ότι η βελόνα κινείται – και κινείται με μεγαλύτερη ταχύτητα από ό,τι έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα. Η διανοητική άσκηση είναι εύκολη εάν πριν από μερικά χρόνια λέγαμε ότι θα έχουμε πανδημία, θα χρειαστούμε ψηφιακά εθνικά συστήματα εμβολιασμού και εκ των τριών ρωτούσαμε ποιος είναι αυτός που δεν θα τα καταφέρει ή ποιος είναι αυτός θα τα καταφέρει καλύτερα: η Ελλάδα, η Βαυαρία ή η Μασαχουσέτη;
