Της Μαρίας Μόσχου
Mε ταχύτητες ρεκόρ κινείται η αγορά των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Ελλάδα με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και τη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο ενεργειακό μοντέλο. Οι επενδύσεις στον κλάδο ξεπέρασαν τα 9,5 δισ. ευρώ την τελευταία πενταετία ενισχύοντας την θέση της χώρας μας στην Ευρώπη και παράλληλα μειώνοντας σημαντικά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 15,6%, καλύπτοντας το 55,3% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας στο διασυνδεδεμένο σύστημα το 2024, έναντι 51,4% το 2023. Παράλληλα, η χώρα μηδένισε τις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας και θα μπορούσε να αναπτύξει εξαγωγικό ρόλο.
Αυτή η ραγδαία αύξηση στις ΑΠΕ δεν οφείλεται μόνο στην ανάγκη μείωσης των εκπομπών CO₂—που έχει ήδη επιτευχθεί σε μεγάλο βαθμό—αλλά και στην αυξανόμενη ζήτηση για ηλεκτρική ενέργεια. Ο εξηλεκτρισμός της ζωής μας προχωρά με γοργούς ρυθμούς: ηλεκτρικά αυτοκίνητα αντικαθιστούν τα συμβατικά, αντλίες θερμότητας αντικαθιστούν καυστήρες πετρελαίου, και βιομηχανικές διαδικασίες γίνονται ολοένα και πιο ηλεκτροκίνητες.
Ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας που αυξάνει τη ζήτηση ενέργειας είναι η ανάπτυξη των data centers στη χώρα. Εταιρείες τεχνολογίας επενδύουν σε μεγάλες υποδομές δεδομένων, οι οποίες απαιτούν τεράστιες ποσότητες ενέργειας. Το γεγονός αυτό καθιστά ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη για σταθερή, φθηνή και “πράσινη” ηλεκτροπαραγωγή, ώστε να υποστηριχθεί η ψηφιακή μετάβαση της χώρας.
Η φθηνότερη λύση για ενέργεια
Η στροφή στις ΑΠΕ δεν είναι μόνο περιβαλλοντικά απαραίτητη αλλά και οικονομικά συμφέρουσα. Οι τιμές των φωτοβολταϊκών πάνελ και των μπαταριών πέφτουν, καθιστώντας την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ φθηνότερη από ποτέ. Παράλληλα, το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από συμβατικές μονάδες παραμένει υψηλό, κυρίως λόγω της επιβολής φόρων ρύπων που αυξάνουν την τιμή του φυσικού αερίου και του λιγνίτη.
Με τις τρέχουσες εξελίξεις, η Ελλάδα δεν περιορίζεται μόνο στην εγχώρια ενεργειακή επάρκεια αλλά εξελίσσεται σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο. Με την ολοκλήρωση νέων διεθνών διασυνδέσεων, θα μπορεί να ενισχύσει τον ρόλο της στη σταθερότητα του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος.
Ωστόσο, παρά τις εντυπωσιακές επιδόσεις, η ενεργειακή μετάβαση συνοδεύεται από προκλήσεις, όπως η ανάγκη εξισορρόπησης του ενεργειακού μίγματος, η βελτίωση του δικτύου και η αποδοτικότερη ενσωμάτωση των ΑΠΕ στο σύστημα. Η κυβέρνηση, σε συνεργασία με τους ενεργειακούς φορείς, προχωρά σε μεταρρυθμίσεις που αφορούν την κατανομή των ανταποδοτικών τελών, την αποθήκευση ενέργειας και τη χωροταξική πολιτική, ώστε να διαμορφώσει ένα πιο ευέλικτο και ανθεκτικό ενεργειακό μοντέλο
Αλλαγές στα ανταποδοτικά τέλη
Η κυβέρνηση ετοιμάζει σαρωτικές αλλαγές στα ανταποδοτικά τέλη από τα έργα ΑΠΕ, με στόχο τα οικονομικά οφέλη να καταλήγουν πιο άμεσα στους καταναλωτές. Έως τώρα, το 1% του κύκλου εργασιών των ΑΠΕ αποδίδεται στους κατοίκους μέσω μειώσεων στους λογαριασμούς ρεύματος, 1,7% πηγαίνει στους ΟΤΑ και 0,3% στο Πράσινο Ταμείο. Το νέο μοντέλο αλλάζει την κατανομή υπέρ των κατοίκων, ενώ εξετάζεται ακόμη και η απευθείας απόδοση χρημάτων σε τραπεζικούς λογαριασμούς.
Ειδικά για τα αιολικά, το ΥΠΕΝ σχεδιάζει την προκαταβολική χορήγηση ανταποδοτικών τελών – δηλαδή, πριν καν τεθούν σε λειτουργία οι ανεμογεννήτριες, μια κίνηση που έχει στόχο να αμβλύνει τις αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών.
Ραγδαία ανάπτυξη των ΑΠΕ και μονοκαλλιέργεια φωτοβολταϊκών
Η Ελλάδα σημειώνει σημαντική πρόοδο στη διείσδυση των ΑΠΕ, με τα φωτοβολταϊκά να κατέχουν πλέον δεσπόζουσα θέση στο ενεργειακό μείγμα.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, στο τέλος της προηγούμενης χρονιάς βρίσκονταν σε λειτουργία «πράσινοι» σταθμοί συνολικής ισχύος 15,2 GW. Κάτι που σημαίνει πως σχεδόν καλύπτουν το ενδιάμεσο ορόσημο που προβλέπει το ΕΣΕΚ για το 2025, σύμφωνα με το οποίο στο μέσον της 10ετίας θα πρέπει να έχουν εγκατασταθεί ανανεώσιμες μονάδες συνολικής ισχύος 15,5 GW.
Την ίδια στιγμή, όμως, στο τέλος του 2024 τα εν λειτουργία φωτοβολταϊκά άθροιζαν 9.400 MW, όταν στο ΕΣΕΚ προβλέπονται 8.500 MW για το 2025. Στον αντίποδα, «φρένο» καταγράφεται στα αιολικά, με τα εν λειτουργία έργα να «κλειδώνουν» το προηγούμενο έτος στα 5,2 GW, όταν το ΕΣΕΚ προβλέπει για το 2025 ένα χαρτοφυλάκιο 7 GW σε λειτουργία.
Αυτή η ανισορροπία στο ενεργειακό μίγμα έχει προκαλέσει έντονες διακυμάνσεις στις χονδρεμπορικές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, με μηδενικές ή ακόμη και αρνητικές τιμές κατά τις μεσημεριανές ώρες λόγω της υπερπροσφοράς ηλιακής ενέργειας. Η λύση που προκρίνεται είναι η επιτάχυνση της ανάπτυξης μονάδων αποθήκευσης, με μπαταρίες συνολικής ισχύος 4,45 GW να δρομολογούνται τα επόμενα χρόνια, ώστε να περιοριστούν οι απώλειες ενέργειας και να ενισχυθεί η αξιοποίηση της παραγωγής.
Μπαταρίες και νέα κίνητρα για αιολικά
Για να εξομαλυνθεί η κατάσταση, η πολιτεία δίνει ώθηση σε συστήματα αποθήκευσης. Ήδη, έχει προγραμματιστεί η ανάπτυξη μπαταριών συνολικής ισχύος 4,45 GW, ξεπερνώντας τον στόχο του ΕΣΕΚ για 4,35 GW αποθήκευσης, και μάλιστα δύο χρόνια νωρίτερα.
Παράλληλα, προωθούνται νέα κίνητρα για την ανάπτυξη αιολικών πάρκων, καθώς η υπερβολική εξάρτηση από τα φωτοβολταϊκά καθιστά το σύστημα πιο ευάλωτο. Η επαναφορά των αιολικών στο προσκήνιο είναι αναγκαία, ώστε η Ελλάδα να επιτύχει σταθερότητα στην ηλεκτροπαραγωγή, χωρίς να εξαρτάται από εισαγωγές ενέργειας σε ώρες χαμηλής παραγωγής από φωτοβολταϊκά.
Νέο χωροταξικό
Ένα άλλο ανοιχτό μέτωπο είναι η έλλειψη ξεκάθαρου χωροταξικού πλαισίου, κάτι που έχει οδηγήσει σε μεγάλες καθυστερήσεις και αντιδράσεις. Η κυβέρνηση ετοιμάζεται να δημοσιεύσει νέο χωροταξικό σχέδιο για τις ΑΠΕ, καθορίζοντας ποιες περιοχές είναι κατάλληλες για ανάπτυξη φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων και σε ποιες θα υπάρξουν περιορισμοί.
Η χωροθέτηση των έργων αποτελεί καίριο ζήτημα, καθώς η άναρχη ανάπτυξη οδηγεί σε συγκρούσεις με τις τοπικές κοινωνίες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής δεν μπορούν να υποστηρίξουν τη σύνδεση νέων σταθμών.
Το δίκτυο στα όριά του
Με την ταχύτατη διείσδυση των ΑΠΕ, το ελληνικό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας πιέζεται ασφυκτικά. Ένας στους τέσσερις μετασχηματιστές υψηλής προς μέση τάση έχει ήδη φτάσει το όριό του, δημιουργώντας φραγμούς στη σύνδεση νέων έργων.
Χωρίς μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές, το ενεργειακό σύστημα θα δυσκολευτεί να διαχειριστεί την αυξανόμενη παραγωγή από ΑΠΕ. Οι φορείς της αγοράς πιέζουν για πιο γρήγορη ενίσχυση του δικτύου, ώστε να αποφευχθούν περικοπές πράσινης ενέργειας που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν.
Η Ελλάδα ενεργειακός κόμβος – αλλά με προϋποθέσεις
Σε διεθνές επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης και την ενίσχυση των ΑΠΕ. Το νέο ενεργειακό σχέδιο της Κομισιόν στοχεύει στη μείωση των λογαριασμών ενέργειας κατά 2,5 τρισ. ευρώ τα επόμενα 15 χρόνια, με έμφαση στη διεύρυνση των πράσινων επενδύσεων και την ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας.
Για την Ελλάδα, η επιτάχυνση των επενδύσεων σε αιολικά πάρκα, η ενσωμάτωση αποθήκευσης και η αναβάθμιση του δικτύου είναι οι βασικοί πυλώνες για την επιτυχή ολοκλήρωση της ενεργειακής μετάβασης. Οι θετικές εξελίξεις των τελευταίων ετών δείχνουν ότι η χώρα έχει τη δυνατότητα να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην περιοχή, αρκεί να ξεπεράσει τις υφιστάμενες προκλήσεις και να προχωρήσει σε στοχευμένες μεταρρυθμίσεις.
Θετικές επιπτώσεις των ΑΠΕ
Σε μια αξιολόγηση των επιπτώσεων από την ανάπτυξη του κλάδου των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, οι αναλυτές αρχικά τοποθετούν θετικό πρόσημο και ξεχωρίζουν την απεξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από την καύση άνθρακα -όσον αφορά τον ηλεκτρισμό- και τις ακόλουθες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Επιπρόσθετα, η διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα της χώρας επέτρεψε την απεξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τις εισαγωγές ενεργειακών αγαθών από το εξωτερικό, ενώ διαμορφώθηκε η δυνατότητα επέκτασης των εξαγωγών.
