Θέλουμε καινοτομία στην Ελλάδα; Μόνο με εκπαίδευση STEM στα σχολεία

Τα πλέον κρίσιμα γνωστικά πεδία στην εποχή της καινοτομίας και της τεχνολογικής έκρηξης είναι τα STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics). Βρίσκονται στον πυρήνα της εκπαιδευτικής στρατηγικής στις τεχνολογικά αναπτυσσόμενες χώρες της Ασίας, αλλά η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική, χάνουν έδαφος. Στην Ελλάδα, η εικόνα είναι μικτή με υψηλό ποσοστό συμμετοχής σε προγράμματα STEM, αλλά χαμηλές επιδόσεις.

Η χώρα μας μπορεί να διεκδικήσει με αξιώσεις μια σημαντική θέση στις νέες διεθνείς αλυσίδες αξίας, εφόσον επενδύσουμε στην εξωστρέφεια, στην καινοτομία και στη βιωσιμότητα. Η εκπαίδευση STEM είναι ο πυλώνας αυτής της επένδυσης, καθώς πρόκειται για ένα παιδαγωγικό μοντέλο βασισμένο στη διεπιστημονικότητα, τη διερευνητική και βιωματική μάθηση, την ομαδική εργασία, τη συνδυαστική σκέψη και την επίλυση προβλημάτων (Problem–based learning – PBL), με τους μαθητές στο επίκεντρο.

Είναι ενδεικτικό ότι στο μεγάλο διαδικτυακό συνέδριο του ΣΕΒ και της Endeavor, εναρκτήρια εκδήλωση της κοινότητας Innovative Greeks, 10.000 και πλέον άνθρωποι παρακολούθησαν κορυφαίους Έλληνες της καινοτομίας από όλο το κόσμο να μοιράζονται γνώση και εμπειρίες για το πως θα ενισχύσουμε ουσιαστικά το οικοσύστημα καινοτομίας στην Ελλάδα.

Ένα από τα κοινά αφηγήματα στα οποία συμφώνησαν οι ομιλητές είναι πως για τη δημιουργία καινοτομίας, οι γνώσεις (επιστημονικές, τεχνικές, και οριζόντιες) είναι σημαντικές, παράλληλα με την κατανόηση ότι καινοτομία και παραγωγική ικανότητα πάνε μαζί.

Μια δεύτερη κοινή διαπίστωση ήταν πως ο βαθμός πολυπλοκότητας, αλλά και το εύρος, των σύγχρονων προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης, του ψηφιακού μετασχηματισμού, και της βιωσιμότητας επιβάλει την πρόσβαση σε πολλές διαφορετικές ειδικότητες και σε εξειδικευμένες δεξιότητες. Η δε αναμενόμενη μετατόπιση στον καταμερισμό εργασίας μεταξύ ανθρώπων και μηχανών αναμένεται να καταργήσει περίπου 85 εκατ. θέσεις εργασίας έως το 2025, και να δημιουργήσει 97 εκατ. νέες κυρίως στην πράσινη οικονομία, στην ανάλυση δεδομένων και στην τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και στη μηχανική, το Cloud Computing, ακόμα και το business development ή την ανάπτυξη νέων προϊόντων (World Economic Forum 2020).

Διδασκαλία STEM

Η επιστήμη, η τεχνολογία, η μηχανική, και τα μαθηματικά (STEM), είναι γνωστικά πεδία ιδιαίτερα σημαντικά για την προσαρμογή σε αυτό το περιβάλλον και διαμορφώνεται μια σύγχρονη τάση των εκπαιδευτικών συστημάτων έμφασης σε αυτά, και στην αποτελεσματική διδασκαλία τους.

Πρόκειται για ένα παιδαγωγικό μοντέλο βασισμένο στη διεπιστημονικότητα, τη διερευνητική και βιωματική μάθηση, την ομαδική εργασία, τη συνδυαστική σκέψη και την επίλυση προβλημάτων (Problem-based learning – PBL), με τους μαθητές στο επίκεντρο. Παράλληλα, αναπτύσσονται δεξιότητες, όπως η μεθοδολογική αντίληψη, η αναλυτική σκέψη, η δημιουργικότητα, κλπ.  Αντιμετωπίζει,  δηλαδή, σε μεγάλο βαθμό τις διάφορες προκλήσεις, που θα συναντήσουν οι σημερινοί νέοι στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία. 

Στις τεχνολογικά αναπτυσσόμενες οικονομίες της Ασίας, αυτή ή προσέγγιση έχει υιοθετηθεί εδώ και δεκαετίες.  Αντιθέτως, η Ευρώπη και οι Βόρεια Αμερική έχουν χάσει έδαφος, όπως φαίνεται από τις επιδεινούμενες μαθητικές επιδόσεις στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες -συνέπεια και της χαμηλής συμμετοχής σε σπουδές θετικής και τεχνολογικής κατεύθυνσης, όπως και την περιορισμένη ενθάρρυνση γυναικών να ακολουθήσουν τεχνολογικά επαγγέλματα (δείτε ενδεικτικά εδώ). 

Αδυναμία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος 

Στην Ελλάδα, η εικόνα φαίνεται μικτή, με υψηλό επίπεδο συμμετοχής σε τριτοβάθμια προγράμματα STEM και ισόρροπη κατανομή των φύλων, αλλά με ανησυχητικά χαμηλές επιδόσεις στις θετικές και φυσικές επιστήμες.

Σύμφωνα με το PISA (2018), η Ελλάδα κατατάσσεται 45η στους 78 στη μέση επίδοση των μαθητών. Από την Έκθεση 2019 της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (ΑΔΙΠΠΔΕ) προκύπτει πως, από το σύνολο των μαθητών που ολοκλήρωσαν τη Β’ Λυκείου (Γενικά Λύκεια) το 2017-2018, κάτω από τη βάση έλαβε:

• το 50% των μαθητών στη Φυσική,
• το 44,2% στη Γεωμετρία και
• το 38,9% στην Άλγεβρα.
• Στα Επαγγελματικά Λύκεια οι επιδόσεις ήταν ακόμα χαμηλότερες. 

Αυτή η αδυναμία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος υπονομεύει τη μακρόπνοη επαγγελματική προοπτική των μαθητών και την αναπτυξιακή προοπτική των επιχειρήσεων και οικονομιών της Ευρώπης και της Αμερικής (δείτε ενδεικτικά εδώ).

Παρά τα θετικά βήματα όπως η σταδιακή ένταξη των STEM στην εκπαιδευτική ατζέντα, και άλλων προσπαθειών όπως εργαστήρια δεξιοτήτων, ενίσχυση της πληροφορικής, κλπ. η χώρα πρέπει να επιταχύνει σημαντικά το βηματισμό της προς σύγχρονη και ποιοτικά αναβαθμισμένη εκπαίδευση STEM, ενώ παράλληλα και οι επιχειρήσεις πρέπει να ρίξουν μεγάλο βάρος στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους. Η εκπαίδευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων όλων των εργαζομένων είναι μια μακρόπνοη επένδυση, για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, τη μεγέθυνση της καινοτομικής ικανότητας, και τελικά της εξωστρέφειας στην παγκόσμια αγορά.

Για το εκπαιδευτικό σύστημα η πρόκληση αφορά στο πώς θα ενσωματωθούν τα παραπάνω χαρακτηριστικά στην εκπαιδευτική διαδικασία, με ποιο στρατηγικό σχεδιασμό, ποιο εκπαιδευτικό περιεχόμενο και ποια υποστήριξη ως προς τους εκπαιδευτικούς και τις υλικοτεχνικές υποδομές. 

Προτάσεις του ΣΕΒ για τα STEM στο σχολείο

1. Συνεκτική, μακροπρόθεσμη στρατηγική για τα STEM με σωστά σχεδιασμένο πλαίσιο μέτρησης και παρακολούθησης αποτελεσμάτων, θεσμική κατοχύρωση της ουσιαστικής αυτονομίας του σχολείου και εθνική εκστρατεία ευαισθητοποίησης STEM ως ελκυστικές επιλογές πεδίου σπουδών.

2. Ανασχεδιασμός των αναλυτικών προγραμμάτων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (και της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης) με έμφαση στα STEM, δημιουργία σύγχρονου εκπαιδευτικού υλικού, αξιοποίηση της τεχνολογίας στη σχολική εκπαίδευση, σύγχρονες υλικοτεχνικές υποδομές και αναβάθμιση του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

3. Θεσμικές ρυθμίσεις για πιο ευέλικτα αναλυτικά προγράμματα, ώστε να εμπλουτίζεται η σχολική εμπειρία με παράλληλες δραστηριότητες STEM. Εισαγωγή δείκτη προώθησης STEM ή/και συνεργασίας με το εξωσχολικό περιβάλλον στο σύστημα αξιολόγησης σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών. Η τρέχουσα εμπειρία της τηλεκπαίδευσης θα ήταν καλό να αξιοποιηθεί.

4. Αναθεώρηση του συστήματος αρχικής και συνεχιζόμενης εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών με ενίσχυση της διδακτικής STEM και προώθηση της εκπαιδευτικής αριστείας στη βάση των προτάσεων της ΑΔΙΠΠΔΕ.

5. Υιοθέτηση πιο θετικής και ενεργητικής στάσης εκ μέρους της εκπαιδευτικής κοινότητας και κινητοποίηση των επιχειρήσεων για την υποστήριξη της εκπαίδευσης STEM με προώθηση του προγράμματος STEM Alliance, και δικτύωση επιχειρήσεων για την ανάληψη κοινών δράσεων προώθησης των STEM στα σχολεία.